Mensen zijn gemotiveerde verhalen vertellers. Ik bedoel met gemotiveerd dat er een bepaalde ‘onbewuste gedrevenheid’ in zit. Mensen construeren door het vertellen van hun verhaal hun eigen werkelijkheid.
In het verhaal worden persoonlijke interpretaties en ervaringen omgezet in een plot waarin de nodige conflicten en emoties aanwezig zijn. Er wordt naar het plot toe geredeneerd. Door persoonlijke gebeurtenissen een betekenis te geven, vanuit het eigen referentiekader, vind je gehoor in je omgeving. Zo voorkomen we in feite (zelf) afwijzing door onze verhalen. Dit gebeurt in elke relatie of het nu vriendschappelijk is of collegiaal.
De gebeurtenissen die in het verhaal geconstrueerd worden door de verhalenverteller bestaat dus uit eigen betekenisgeving, eigen waarheden en zijn daardoor veelal gekleurd of ingevuld. Dit wordt echter niet als dusdanig waargenomen door de verhalenverteller. Hij gelooft oprecht in zijn eigen verhalen. Hij (of zij) haalt de negatieve angel er niet uit, maar houdt deze eigenlijk in stand.
Mensen zijn verhalen vertellers, een voorbeeld
Stel dat Fred zich niet gehoord en afgewezen voelt op werk door zijn manager. De negatieve gevoelens van afwijzing willen ontladen worden, mensen willen namelijk pijn vermijden. Door een verhaal te vertellen over je manager aan derden, bijvoorbeeld collegae of in de privé situatie wordt het verhaal manifester. Want waar je aandacht door getrokken wordt, bepaalt je denken, je acties en de resultaten in je leven. Alles waar je aandacht aan geeft groeit en feitelijk is dat ook juist. Dit komt omdat aandacht de plasticiteit van je hersenen beïnvloedt. Je brein volgt aandacht.
Fred zal allerlei gevoelens en bewijsvoeringen in zijn hoofd construeren die het gevoel van afwijzing of ‘niet gehoord’ worden, bevestigen. Door het te bespreken met derden wordt de omgeving meegenomen in het verhaal. De verhalen verteller krijgt daarmee een bevestiging, zijn verhaal wordt geloofd en Fred ontlaadt tijdelijk de negatieve emoties. Uiteindelijk leidt dit tot verwijdering of een conflict in een relatie in plaats van een verbinding.
Door het meenemen van derden in het verhaal, worden zij ‘gebruikt’ als medestanders. Als de ander niet in staat is te reflecteren op het verhaal, worden zij onderdeel van het verhaal. En mogelijk hebben de medestanders nog andere verhalen over deze manager, wat elkaar weer voedt. Hierdoor gaan mensen steeds meer in hun eigen verhalen geloven. Als de ander er echter kritisch tegenin gaat, dus het niet eens is met Fred, wordt men eerder buitengesloten onder het mom:”je begrijpt mij niet’ of ‘jij ziet het verkeerd’ of ‘je manipuleert mij’, ‘of ik wil geen gedoe’. Men zoekt dus steun bij mensen die het met hun eens zijn.
De manager heeft ook zijn eigen verhaal. Het kan zijn dat hij zich totaal niet bewust is van de gevoelens van Fred of zich niet bewust is van zijn eigen gedrag op anderen, meer gericht is op resultaten of wat dan ook. Elke conflictsituatie of triggersituatie ziet er in de ogen van twee partijen totaal anders uit. Wie heeft er nu gelijk? In feite gaat het niet om gelijk maar om je eigen verhalen te onderzoeken op de waarheid en de verantwoordelijkheid op te pakken voor de effecten die je veroorzaakt door je verhalen aan je omgeving te delen. Het gaat over bewustwording van je binnenwereld. Het is nu eenmaal zo dat mensen verhalen vaak geloven en daarmee een standpunt innemen. Hierdoor heeft de manager niet alleen gedoe met Fred maar met alle mensen die Fred geloven.
Waarom gebeurt dit?
Volgens Mark Leary en Roy Baumeester komt dit omdat we groepsdieren zijn. We willen nu eenmaal bij een groep horen omdat we de behoefte aan (zelf)waardering nodig hebben. Noem het een instinctieve behoefte. De vraag is echter of het werkt of dat we onbewust sturen naar conflicten of verwijdering?
Dat is afhankelijk van het (eenzijdige) verhaal dat je vertelt en afhankelijk hoe bewust je collega’s en/of vrienden zijn. Zijn zij bereid om te beseffen dat zowel Fred als de manager een eigen verhaal heeft en het niet nodig is om een partij of zondebok te kiezen? Maar gewoon even je hart te luchten, meer niet. Je hoeft geen partij te kiezen, je kunt namelijk niet kiezen omdat je geen deelgenoot bent geweest van het verhaal. Blijf dus een neutrale waarnemer en een neutrale luisteraar. En ben jij bereidt om in te onderzoeken dat je jouw verhaal vanuit je emotie deelt, beseffende dat dit altijd gekleurd is?
Word zelf een goede collega, vriend of vriendin
In mijn coachingspraktijk of binnen mijn opleidingen ontmoet ik veel klanten die verhalen vertellen. Soms zijn dit verhalen van getraumatiseerde mensen die heftige gebeurtenissen hebben meegemaakt en daar slachtoffer van zijn geworden. Denk hierbij aan incest of oorlogsslachtoffers. Voor deze doelgroep is het systeem volledig ontregeld door een traumatische ervaring. Ik heb het dan ook niet over deze doelgroep.
Echter ontmoet ik vaker mensen die een slachtofferrol aannemen, waarbij geen ernstig trauma heeft plaatsgevonden, maar die slachtoffer geworden zijn van hun eigen geconstrueerde en in stand gehouden verhaal. Het slachtofferschap ontstaat vanuit een palet aan gekwetstheid, vaak vanuit de jeugd. Hierbij is de overtuiging dat men gedupeerd is door de schuld van een ander. Maar ‘deze ander’ heeft ook zijn of haar eigen verhaal of heeft niets in de gaten. Door het vertellen van verhalen krijgen we grip op het leven, hoe belangrijker het verhaal, hoe meer het gevoed is door emoties. Het is destructief voor relaties met name als de ‘aanhoorders’ partij gaan kiezen voor iets waar ze niet bij aanwezig zijn geweest. Als de verhalenverteller niet de verantwoordelijk voelt voor de effecten van zijn of haar verhaal en met de vinger naar een ander blijft wijzen, verwijderd elke relatie.
Emotie gedreven mensen
Mensen zijn emotie gedreven. Zodra wij ons afgewezen voelen in een relatie, of dit nu vriendschappelijk, collegiaal is of in een liefdesrelatie, willen wij onze verhalen vertellen, medestanders zoeken en de schuld bij een ander neerleggen. We profileren onszelf als zuiver en goed en de ander als schuldig. “Ik heb er alles aan gedaan, maar de ander was niet voor rede vatbaar“. Of “ik heb geen zin om in het verleden te blijven hangen“. Het kenmerk van emoties is dat ze een blikvernauwing geven. Het is dus de uitdaging om je blik te verruimen.
Emoties zijn niet onze vijand, ze horen er nu eenmaal bij en ze helpen je om meer controle te verkrijgen over je leven. Of het nu gaat over het gevoel dat er geen rekening met jou wordt gehouden of dat jij je niet gehoord voelt, niet begrepen of dat je je schuldig voelt, de underdog of juist het baasje, het is alleen maar een signaal. Door intelligent om te gaan met je emoties, kun je ontdekken dat je de verhalen minder nodig hebt, maar je kunt ook ontdekken dat de conflicterende partij ook zijn of haar eigen verhaal heeft. Iedereen kijkt door zijn of haar eigen gekleurde bril. Elk verhaal die je over een ander vertelt, is een uitnodiging om je emoties beter te reguleren en je eigen verhaal te onderzoeken. Dit zal de sfeer op werk, in vriendschappen of met je partner goed doen.
Het antwoord?
Jij als verhalenverteller bent verantwoordelijk voor het effect van je verhaal. Je bent niet verantwoordelijk voor al die mensen die met jouw verhaal meelopen. Word je dus bewust wat het effect kan zijn in relaties als je jouw gekleurde verhalen deelt met anderen.
Hoe mooi zou het zijn als de verhalen verteller in staat is zijn of haar eigen verhaal en betekenis te onderzoeken op basis van gelijkwaardigheid in welke vorm van relatie dan ook. Dit is uiteraard een grote uitdaging. Zeker als je gelooft dat jouw verhaal de waarheid is en de ander dat eveneens gelooft. Heb je echter de bereidheid en lef om je eigen verhaal en het verhaal van de ander vanuit liefde en (zelf)compassie te onderzoeken, maak je een grote stap naar een betere wereld.
Als beide personen mede (onder)zoekers worden van elkaars verhalen waardoor gebeurtenissen worden herbeleefd en het plot een andere lading krijgt, leer je jezelf pas echt kennen. Het gaat om je te verplaatsen in de schoenen van de ander, je empathisch brein te ontwikkelen. Daarmee krijgt het verhaal ook een andere betekenis en de gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden veranderen. Daarmee verandert ook jouw verhaal!
Niemand is alleen maar leuk, we doen wel eens dingen die mislukken of doen uitspraken vanuit emoties waar we wellicht later spijt van hebben. We sluiten ons af van deze negatieve aspecten van de waarheid en geven er onze eigen draai aan. Op deze manier beschermen we ons zelfbeeld onder het mom van zelfreflectie. Echter hiermee belemmeren we te ontdekken wie we werkelijk zijn, namelijk liefdevolle en sociale mensen. Richt je blik dus niet alleen naar binnen, maar ook naar buiten. Misschien hebben we andere mensen wel harder nodig dan we denken om onszelf werkelijk te leren kennen.
