Aangeleerde hulpeloosheid is de 3e golf

Tijdens mijn interview bij BPOC 2020 heb ik het één en ander verklaard over AANGELEERDE HULPELOOSHEID ook wel bekend onder de naam ‘Learned Helplessness‘.

Psychologen beschreven voor het eerst aangeleerde hulpeloosheid na een reeks experimenten met dieren, en zij suggereerden dat hun bevindingen van toepassing zouden kunnen zijn op mensen.  In dit zogenaamde “yoked control”-experiment ondergaan honden meermaals elektrische schokken. Stel: je neemt twee honden en plaatst ze in een kooi. De vloer is ontworpen om de honden een pijnlijke elektrische shock te geven. Als de ene hond een shock krijgt, veert hij verschrikt op en springt hij over een tussenwand om te ontsnappen. Als de andere hond een shock krijgt, springt hij niet weg. Hij gaat op de vloer liggen en kreunt zachtjes bij elke stroomstoot.

Waarom blijft die ene hond liggen?

Dit noemt men aangeleerde hulpeloosheid. Meer algemeen treedt aangeleerde hulpeloosheid op wanneer mensen of dieren geen adequate terugkoppeling krijgen over hun eigen handelen. Ze kunnen zo niet leren welke handelingen effectief zijn in het bereiken van een bepaald doel, waardoor ze zich uiteindelijk hulpeloos en passief zullen opstellen. Finkelstein en Ramey (1977) vonden dit verschijnsel ook bij baby’s. De eerste baby kon een mobile boven de wieg laten bewegen door zijn hoofd te bewegen, de tweede kon alleen naar het bewegende mobile kijken. Als de tweede baby de beweging van het mobile kon aansturen, ontdekte hij niet meer dat hij invloed kon uitoefenen op het mobile.

In de dagelijkse praktijk is het concept van “aangeleerde hulpeloosheid” belangrijk bij de opvoeding van kinderen.  Niet ieder mens reageert op hulpeloosheid met passiviteit en depressie. Dit is mede afhankelijk van de attributie, dat wil zeggen waar iemand de oorzaak van zijn lijden zoekt: in zichzelf of buiten zichzelf.

Wat is het?

Mensen die stressvolle of traumatische situaties ervaren, kunnen aangeleerde hulpeloosheid ontwikkelen. Volgens de American Psychological Association treedt aangeleerde hulpeloosheid op wanneer iemand herhaaldelijk wordt geconfronteerd met oncontroleerbare, stressvolle situaties en vervolgens geen controle uitoefent wanneer deze beschikbaar komt. Ze hebben ‘geleerd’ dat ze in die situatie HULPELOOS zijn en niet langer proberen zij deze situatie te veranderen, zelfs niet als verandering mogelijk is.

Zodra een persoon met deze ervaring ontdekt dat hij de gebeurtenissen om zich heen niet kan beheersen, verliest hij zijn motivatie. Zelfs als zich een gelegenheid voordoet waardoor de persoon zijn omstandigheden kan veranderen, ondernemen ze geen actie.

✅Personen die aangeleerde hulpeloosheid ervaren, zijn vaak minder in staat om beslissingen te nemen.
✅Aangeleerde hulpeloosheid kan het risico op depressie van een persoon vergroten.

Als er nare dingen gebeuren, geloven we graag dat we al het nodige zouden doen om de situatie te veranderen. Onderzoek naar wat bekend staat als aangeleerde hulpeloosheid heeft aangetoond dat wanneer mensen het gevoel hebben dat ze geen controle hebben over wat er gebeurt, ze de neiging hebben om gewoon op te geven en hun lot te accepteren.

Hulpeloosheid geleerd bij volwassenen

Bij volwassenen presenteert aangeleerde hulpeloosheid zich als een persoon die geen adaptieve reacties op moeilijke situaties gebruikt of leert. Mensen in deze toestand accepteren doorgaans dat er slechte dingen zullen gebeuren en dat ze er weinig controle over hebben. Ze zijn niet succesvol in het oplossen van problemen, zelfs als er een mogelijke oplossing is.  De ervaringen van een persoon kunnen het risico vergroten om aangeleerde hulpeloosheid te ontwikkelen. Het begint meestal na herhaalde traumatische gebeurtenissen, zoals kindermishandeling of huiselijk geweld. Niet iedereen die deze dingen doormaakt, zal echter aangeleerde hulpeloosheid ontwikkelen. Verklarende stijlen spelen ook een rol bij de ontwikkeling ervan. Een verklarende stijl is de manier waarop een persoon een gebeurtenis aan zichzelf uitlegt.

Hulpeloosheid geleerd bij kinderen

Vaak begint aangeleerde hulpeloosheid in de kindertijd. Als ouders niet op de juiste manier reageren op de hulpbehoefte van een kind, kan het kind leren dat het zijn situatie niet kan veranderen. Als dit regelmatig gebeurt, kan de staat van aangeleerde hulpeloosheid aanhouden tot in de volwassenheid. Kinderen met een voorgeschiedenis van langdurig misbruik en verwaarlozing kunnen bijvoorbeeld aangeleerde hulpeloosheid en gevoelens van machteloosheid ontwikkelen.

Enkele kenmerken van aangeleerde hulpeloosheid bij kinderen zijn:

✅negatief zelfbeeld
✅lage motivatie
✅lage verwachtingen van succes
✅minder doorzettingsvermogen
✅niet om hulp vragen
✅een gebrek aan succes toeschrijven aan een gebrek aan bekwaamheid
✅succes toeschrijven aan factoren waarover zij geen controle hebben, zoals geluk

Kinderen kunnen aangeleerde hulpeloosheid vermijden door veerkracht op te bouwen en te leren invloed uit te oefenen. Tot de vele factoren die kunnen bijdragen aan veerkracht, behoren een positieve gehechtheid aan ouders, humor en onafhankelijkheid/autonomie.

Echter anno 2020/2021 zijn de effecten van aangeleerde hulpeloosheid omvangrijk en van invloed zijn op iemands geestelijke gezondheid, relaties en andere aspecten van het leven.

Het verhoogt ook het risico op stress, depressie en een laag zelfbeeld.  Bepaalde factoren, zoals een geschiedenis van misbruik en een pessimistische kijk, kunnen iemand vatbaarder maken voor aangeleerde hulpeloosheid. En kinderen verkeren volop in in deze levensstijl.

Sta eens wat vaker stil bij wat er nu gebeurt……….

Veel jongeren en jongvolwassenen voelen zich ernstig beperkt in hun sociale leven en maken zich zorgen over hun toekomst. Ze hebben het idee nergens invloed op te kunnen uit oefenen. Ook is het emotionele en psychologische klimaat voor kinderen in de thuissituatie verslechterd en voor sommige kinderen zelfs onveilig.  De impact van de coronamaatregelen in gezinnen wordt natuurlijk ook beïnvloed door omstandigheden, denk zeker aan financiële stabiliteit, baanzekerheid maar ook mentale veerkracht van ouders of Opa’s en Oma’s kunnen ontmoeten als oplaadpunt voor kinderen. Stress en spanningen kunnen in gezinnen zodanig zijn toegenomen dat ze een bedreiging vormen voor het emotionele klimaat waarin een kind opgroeit.

Het is bekend dat gebrek aan veiligheid een negatief effect heeft op de ontwikkeling van kinderen, zelfs op de hersenen

Om je als kind veerkrachtig te kunnen ontwikkelen moeten kinderen zich op verschillende leeftijden vaardigheden eigen maken waarmee ze de taken die ze ervaren goed kunnen vervullen. Ze hebben liefdevolle steun nodig, knuffelen, hughen, lachen en huilen met elkaar. Ze moeten zich veilig kunnen hechten………………………

Bied perspectief en hoop

De negatieve gevolgen van alle maatregelen zijn gigantisch voor kinderen en jongvolwassenen voor hun ontwikkeling naar een veerkrachtig mens. Hoe leer je samen dingen op te lossen achter een beeldscherm? Of samenwerken in het algemeen? We hebben te maken met zoveel onzekerheden, hoe kunnen we bijdragen aan die stip op de horizon?

Middels de Great Happiness Project,  een samenwerking tussen een Positief Psycholoog/Gelukscoach, een Wetenschapper en een Psychiater met een psychiatrische praktijk, oftewel Sheila Neijman, Michaéla Schippers en Renate Tillema, is idee om in deze moeilijke tijden mensen weer te leren hun eigen innerlijke kracht te ontdekken en hierop te vertrouwen. Het doel is om mensen in een opwaartse spiraal te krijgen en in hun kracht te zetten. Door middel van kortdurende en krachtige positieve psychologie interventies, zoals bijvoorbeeld dankbaarheidsbrieven of het beschrijven van de ideale toekomstige zelf of andere interventies. Door deze wetenschappelijke onderbouwde interventies en Practice Based Evidence interventies kunnen mensen (hernieuwde) energie en levenslust krijgen.