Alhoewel de bewustzijnsstaat van Vrede en Geluk voor iedereen toegankelijk is, is het een staat van zijn die veel mensen niet ervaren. Vorige week had ik hier nog een gesprek over met een team waarvan de meeste medewerkers constante stress ervaren. Deze structurele stress leidt tot fysieke, emotionele en mentale problemen. We staan hier echter nauwelijks bij stil, alsof het hoort bij de Westerse samenleving. Maar natuurlijk is dat niet zo.
Hoe we reageren op stress is afhankelijk van onze stress-respons. We hebben allemaal onderdrukte gevoelens, zodra we getriggerd worden, ontstaat er emotionele druk, wat we veelal weer onderdrukken, negeren of projecteren. Dit maakt ons niet alleen meer kwetsbaar voor stress gerelateerde ziekten, maar we denken ook dat deze emoties ontstaan door een externe trigger/prikkel. Echter heeft dit meestal een relatie met onderdrukte emoties.
Zelfs in een kalme en harmonische omgeving ervaren we nog steeds deze interne stress en zijn we niet in staat om stress te reguleren. Het is een soort van psychologische programmering geworden, moeite met ontspannen. Zelfs tijdens vakantie kunnen mensen niet ontspannen en dus ook niet genieten van de vakantie. Men wil dan allerlei dingen ondernemen om niet geconfronteerd te worden met het eigen innerlijk, de onrust of onderdrukte gevoelens. Er zijn zelfs mensen die depressief raken tijdens de vakantie omdat er een verslaving ontstaan is aan hoge niveaus van cortisol (stresshormoon)
Toch is het essentieel om onderdrukte gevoelens geleidelijk aan te erkennen, te accepteren en los te laten. Dit verminderd de stressgevoeligheid.
Wat is stress?
Stress is onze reactie op een waargenomen bedreiging (reëel of denkbeeldig) wat een nadelig effect heeft op onze veiligheid of gevoel van homeostatische balans. De prikkel die tot stress leidt kan intern of extern zijn. Het kan zijn fysiek, mentaal, emotioneel of spiritueel zijn. Zodra men een trigger ervaart, een stressvolle stimulus, gaat het lichaam in een alarmreactie. Vervolgens ontstaat er weerstand. Deze weerstand is een poging van het lichaam om homeostatische balans te zoeken. Als de trigger langdurig aanhoudt, kan dit zelfs uitputting tot gevolg hebben. De bijnieren raken uitgeput. De afweer van het lichaam is te zwak geworden om de effecten van stress tegen te gaan. Het immuunsysteem staat op een laag pitje en de energievoorraden raken uitgeput. Dit kan tot ziekten leiden. De stress is uiteindelijk onder andere verantwoordelijk voor beroertes, hartaanvallen, sommige vormen van kanker en hypertensie.
Je vraagt jezelf af? Wat doen we onszelf aan? Waarom zijn we het contact met ons lijf compleet verloren? Voor wie? Voor wat?
De neurobiologie van gevoelens van veiligheid
Dr. Stephen Porges, de bedenker van de Polyvagaal theorie (onderdeel van de Gelukscoach opleiding) geeft als advies de nervus vagus te versterken. Deze zenuw strekt zich uit van de hersenen tot aan de darmen. Het is de belangrijkste zenuw die verantwoordelijk is voor de activering van het parasympatisch zenuwstelsel, onze staat van ontspanning. Daarom is het versterken van de nervus vagus essentieel, zodat de balans in het lichaam minder wordt verstoord door stress. Stress activeert het sympathisch zenuwstelsel, dat ons in staat van vechten en vluchten brengt.
Mensen die snel gestrest zijn, boos, geïrriteerd, in de weerstand of angstig zijn, hebben veelal een te zwakke nervus vagus. Hierdoor is het moeilijker om emoties te reguleren. Aan de andere kant, mensen die veerkrachtig zijn, hebben een hogere vagale toning.
Veiligheid is zo belangrijk in ons leven, dat het soms onbegrijpelijk is hoe weinig aandacht hier voor is. Trauma ontregelt ons zenuwstelsel tot het punt waarop we onze ervaringen en emoties niet langer kunnen reguleren. Psychologische veiligheid is daardoor lastig in woorden uit te drukken omdat we veiligheid lichamelijk ervaren, het is belichaamd. Veiligheid kent lichamelijke responsen waardoor het lichaam functioneert als een soort van leugendetector.
Vechten, vluchten en bevriezen
Porges observeerde dat de vecht- en vluchttheorie hiaten vertoonde. Hij vroeg zich af waarom het herstelsysteem, de rempedaal, (parasymaticus) bij veel mensen niet goed functioneerde en waarom er zoveel lichamelijk en psychisch lijden is. Porges ontdekte dat er niet 2 systemen zijn in het autonome zenuwstelsel (zoals hierboven beschreven), maar 3 systemen.
- Parasympaticus
- Sympathicus
- Sociaal systeem als onderdeel van de parasympaticus.
Het parasympatisch zenuwstelsel heeft namelijk verschillende functies en werkt samen met de nervus vagus. De Nervus vagus bestaat uit 2 evolutionaire delen. Het oudste deel noemde hij de dorsale vagus, het nieuwste deel de ventrale vagus (dus polyvagaal).
De dorsale vagus gaat van de oudste hersenen (de hersenstam) tot aan de blaas en anus en beïnvloedt alle organen.
De ventrale vagus loopt van het hart naar het hoofd en in het bijzonder het gezicht. Het is met de ventrale vagus dat wij onbewust de gezichtsuitdrukkingen van anderen 'lezen' om uit te maken of het veilig is. De ventrale vagus 'leest' ook stemintonaties. Porges definieerde daarom het ventrale deel als het 'social engagement system'. Wat Stephen Porges wetenschappelijk onderbouwde is dat verbondenheid met andere mensen geen luxe is maar een biologisch imperatief.
Dat verklaart bijvoorbeeld waarom eenzaamheid tot depressie en chronische ziektes kan leiden en waarom mensen met sterke sociale netwerken gemiddeld langer leven en ook sneller genezen. Het verklaart ook de mogelijks levenslange gevolgen van onveilige hechting in de eerste drie levensjaren. Een baby heeft namelijk nog geen woorden en heeft ook nog geen ontwikkelde linker hersenhelft. Een baby heeft alleen 'neuroceptie' om te evalueren of een relatie veilig is. Ze kunnen zich dus onveilig voelen door het 'lezen' van gezichten en het luisteren naar stemintonaties of door gebrek aan voldoende veilige interactie (onbewuste verwaarlozing).
Regulatiesysteem
De Polyvagal Theory is belangrijk voor iedereen en met name voor mensen die stress ervaren of zich onveilig voelen. Onze gezondheid, alsmede het ervaren van stress, word bepaald door dit regulatiesysteem. Als we goed in staat zijn om effectief te reageren op verstoringen en bedreigingen, blijven we gezond en heeft stress minder kans. De Polyvagaal theorie geeft inzicht in de neurologische systemen die bepalend zijn voor onze veiligheid. Het omschrijft wat er gebeurt als mensen zich niet veilig voelen.
Het onderscheidt drie toestanden met betrekking tot veiligheid.
1) Is het veilig? In een veilige situatie zijn mensen in staat tot het ontwikkelen van positieve relaties. Porges spreekt dan van een geactiveerd Social Engagement System (SES). Dit neurofysiologische systeem is ontwikkeld om het contact met de buitenwereld en soortgenoten te activeren, om overleving en verbinding te bevorderen door het faciliteren van sociale interacties. In deze stand kan het zenuwstelsel alle sociale interacties en alle sensorische informatie via de zintuigen gelijktijdig verwerken. Het vormt de basis voor een optimale communicatie, positieve relaties & samenwerken. Het bevordert gezondheid groei en sociaal gedrag. Dit systeem reguleert de hartslag door middel van de nervus vagus die als een soort rem (vagal brake oftewel vagus rem) op de hartslag werkt. Een efficiënt werkende 'vagal brake' hangt samen met een betere regulatie van gedrag en emoties en wijst op een fysiologische flexibiliteit in de reactie op omgevingsstressoren.
2) Is de situatie bedreigend? In situaties die bedreigend zijn, activeert het zenuwstelsel mobilisatie. Ons lichaam gaat over op een ander neuronaal circuit. Dit systeem is niet geschikt om grote hoeveelheden informatie te verwerken. Dit systeem is primair bedoeld om bedreigingen op te sporen en om te vechten of te vluchten. Het sympathisch systeem wordt geactiveerd.
3) Is er werkelijk gevaar? Wanneer er sprake is van levensbedreiging schakelt het zenuwstelsel over op immobilisatie; er treedt bevriezing op. Ons zenuwstelsel functioneert nu vanuit de perceptie ‘er is levensgevaar'. Hierbij wordt het ongemyeliniseerde deel van de nervus vagus (dorsale vagale complex) en de daarbij behorende dorsale motor nucleus actief. Gedragsmatig ontstaat immobilisatie oftewel bevriezing.
Besef van dreigend gevaar en de daarop volgende activatie van vecht-/ vlucht- / bevriesreactie geeft verlies van betrokkenheid, afsluiting en vervreemding.
Nervus vagus tonus
Een hoge activatie van de nervus vagus geeft een 'hoog vagus tonus profiel'. Dit zijn mensen die dagelijks meer positieve en eerlijke emoties ervaren, beter met stress kunnen omgaan, sterke relaties met collega's hebben, goed sociaal netwerk, goed kunnen samenwerken, empathisch zijn, compassievol, pro sociaal enzovoort. Compassie en empathie hebben dus een biologische factor. Mensen die langdurig depressief zijn, hebben een 'lage vagus tonus profiel'.
Bewustzijnsgroei
Hoe hoger we op de schaal van bewustzijn groeien hoe minder we reageren op stressvolle reacties. Logisch eigenlijk, wij zijn het zelf die stressvolle reacties veroorzaken als gevolg van onderdrukte emoties, saboterende overtuigingen. Deze onderdrukte emoties hebben vervolgens weer invloed op overtuigingen en op hoe je de wereld inkijkt. Hierdoor zien we de omgeving via ons filter, want datgene wat we ervaren zijn onze eigen gedachten, gevoelens en overtuigingen die we projecteren op de wereld. Dit is een zelfversterkend systeem van illusies.
De kunst van het leven is om de staat van liefde te ervaren. Liefde stimuleert levensenergie en is helend voor stress. Dat betekent emotionele en mentale groei, oplossen van problemen die vaak al heel lang bestaan, blokkades elimineren en geluksgewoonten leren. Het innerlijk gevoelsleven is de plek waar we allemaal echt leven, zorg ervoor dat dit een gelukkige plek is.
