Een aantal jaren geleden schreef ik een blog over 'De menselijke conditie', van bioloog Jeremy Griffith. Jeremy legt uit dat we voornamelijk op school leren dat het competitieve, egoïstische en agressieve gedrag van mensen te wijten is aan onze wilde instincten.
We zijn geprogrammeerd door onze genen om te proberen anderen te domineren en een winnaar te zijn in de strijd om leven'. Onze preoccupatie met seksuele verovering is te wijten aan ons oerinstinct en aangeboren territoriaal, en vechten en oorlog is gewoon ons diepgewortelde strijdlustig instinct. Dat is de reden van ons competitieve en agressieve aard. Dit leren we op school, maar klopt dat wel?
Nee, zegt Jeremy Griffith. Dit idee dat we woeste competitieve en agressieve instincten hebben die onze genen moeten reproduceren, kan zeker niet de echte reden zijn voor de competitieve en agressieve gedrag omdat, tenslotte, woorden die worden gebruikt om ons menselijk gedrag te beschrijven, zoals: egocentrisch, arrogant, geïnspireerd, depressief, misleid, pessimistisch, optimistisch, kunstmatig, hatelijk, cynisch, gemeen, sadistisch, immoreel, briljant, met schuldgevoelens, kwaadaardig, psychotisch, neurotisch en vervreemd, erkennen allemaal de betrokkenheid van het volledig bewuste denken van ONZE soort verstand. Ze laten zien dat ons gedrag een psychologische dimensie heeft; dat wij geen last hebben van een genetisch-opportunisme-gedreven ‘dierlijke conditie’, maar een op het bewustzijn gebaseerde, psychologisch getroebleerde MENSELIJKE CONDITIE.
Onze aap-voorouders waren geen wilde, barbaarse beesten, maar het waren eerder onschuldige, liefhebbende verzorgers. Bovendien hebben wij mensen coöperatieve, onzelfzuchtige en liefdevolle morele instincten, de stem of uitdrukking die we ons geweten noemen - wat het tegenovergestelde is van competitieve, egoïstische en agressieve instincten. Onze aap-voorouders kunnen geen brutale, knuppel-zwaaiende, competitieve en agressieve wilden zijn geweest zoals ons is geleerd, maar ze moeten hebben geleefd in een Hof van Eden-achtige staat van coöperatieve, onzelfzuchtige en liefdevolle onschuldige zachtheid - wat een staat is waarin de bonobo-aapsoort momenteel nog steeds leeft, en welke antropologische bevindingen?
We zijn geen agressieve soort
Suggereren dat ons competitieve en agressieve gedrag voortkomt uit woeste competitieve en agressieve instincten in ons zijn gewoon niet waar! Ons competitieve en agressieve gedrag is niet te wijten aan instincten die onze genen moeten reproduceren zoals andere dieren, maar is te wijten aan een op bewuste geest gebaseerde, psychologisch getroebleerde toestand! Het heeft NIETS te maken met onze genen. Het is heel goed nieuws dat ons gedrag te wijten is aan een bewuste geest-gebaseerde psychisch getroebleerde toestand omdat we dan invloed hebben in plaats van vast te zitten aan aangeboren gedrag. Dat is dus heel goed nieuws. Sterker nog, ongelooflijk spannend nieuws, want met deze kennis kunnen we eindelijk een einde maken aan onze psychologisch getroebleerde mens-voorwaarde.
Stel je voor dat een dier, wiens leven altijd werd beheerst door zijn instincten plotseling een BEWUSTE MIND ontwikkelde? Stel je een ooievaar voer, we noemen hem Adam. Elke zomer vliegt Adam instinctief naar het Noorden met andere ooievaars, langs de kust van Afrika naar Europa om te broeden.
Omdat hij geen bewuste mind heeft, denkt Adam niet na over zijn gedrag, of hij het wel goed doet of niet, of hij er mag zijn of niet, Adam denkt niet over zijn gedrag na, dan wel trekt dit in twijfel. Hij volgt gewoon wat zijn instinct hem zegt te doen. Maar stel dat we Adam de ooievaar ineens de mogelijkheid geven tot bewust denken. Hij zal beginnen om voor zichzelf te denken, maar veel van zijn nieuwe ideeën zullen niet in overeenstemming zijn met zijn instincten. Dit geeft een discrepantie. Bijvoorbeeld, terwijl hij met de andere ooievaars naar het noorden trekt, ziet Adam een eiland vol appelbomen. Hij neemt dan een bewuste beslissing om af te wijken van zijn instinctieve pad en het eiland te verkennen. Het is zijn eerste grote experiment in zelfmanagement. Maar als Adams instinct zich realiseert dat hij van zijn koers is afgedwaald, gaan de andere ooievaars zijn gedeprogrammeerd gedrag bekritiseren en hem dogmatisch proberen terug te trekken in de instinctieve vliegroute.
Stel je de beroering voor die Adam zal ervaren: hij kan niet meer terug naar het volgen van zijn instincten. Zijn instinctieve oriëntaties op de vliegroute werden verworven over duizenden generaties natuurlijke selectie, maar aangezien zijn bewuste mind begrip nodig heeft, zal er onvermijdelijk een discrepantie uitbreken met zijn instincten.
Adams bewuste mind heeft nog onvoldoende zelfinzicht verworven. Sterker nog, hij weet niet eens wat het probleem eigenlijk is. Hij begon ineens te voelen dat hij slecht is en het verkeerd doet, terwijl hij dat nooit eerder heeft gevoeld. Er is 'een oorlog' uitgebroken tussen zijn bewuste mind en zijn instincten, die hij niet kan verklaren, en het heeft hem een slecht gevoel gegeven.
Dus wat gebeurde er dan? Wel, tragisch genoeg, terwijl we naar begrip zoeken, kunnen we die drie dingen zien die onvermijdelijk gebeuren. Adam gaat defensief wraak nemen op de impliciete kritiek van zijn instincten; hij gaat wanhopig op zoek naar versterking, hij kan zichzelf van de negatieve gevoelens bevrijden; en hij gaat proberen om de kritiek uit zijn gedachten ter verbannen. Hij is boos, egocentrisch en vervreemd geworden, wat de psychologisch verstoorde toestand is die we de menselijke conditie noemen, omdat wij mensen, die een bewuste mind ontwikkelden en psychisch van streek raakten.
Dus Adams intellect of 'ego' (ego is gewoon een ander woord voor het intellect sinds de Concise Oxford Dictionary definieert 'ego' als 'het bewuste denkende zelf' (5e edn, 1964)) werd 'gecentreerd' of gericht op de noodzaak om zichzelf te rechtvaardigen. Adam werd egocentrisch, egoïstisch bezig met agressief strijden om kansen om te bewijzen dat hij goed en niet slecht is, om zijn waarde te valideren, om een 'overwinning' te behalen; om in wezen elke positieve bekrachtiging eruit te halen die hem enige verlichting zou brengen van zijn kritische instincten. Hij werd onvermijdelijk in beslag genomen door zichzelf.
Psychologisch verstoorde toestand?
Dus ons egoïstische, competitieve en agressieve gedrag is niet te wijten aan wilde instincten maar tot een psychologisch verstoorde toestand. In feite was het lijden van psychische problemen de prijs die wij bewuste mensen moesten betalen voor onze heroïsche zoektocht naar begrip.
Dus Adam, of wij mensen, ontwikkelde een bewuste mind en hierdoor gingen we strijden met onze instincten. Oftewel, instinct versus intellect, de menselijke conditie.
De opkomst van onze bewuste mind zorgde er op de een of andere manier voor dat onze oorspronkelijke onschuldige coöperatieve, onbaatzuchtige en liefdevolle instinctieve toestand onderdrukt werden.
Adam en Eva?
Het bijbelse verhaal van Adam en Eva in de hof van Eden dat Mozes beschrijft eigenlijk perfect de psychologisch schokkende strijd die ontstond tussen onze instincten en het bewuste intellect. Er staat Adam en Eva/wij mensen namen de ‘vrucht’ (Genesis 3:3) ‘van de boom der kennis’ (Gen. 2:9, 17) en waren ‘ongehoorzaam’ (de term die veel wordt gebruikt in beschrijvingen van Gen. 3). Met andere woorden, we hebben een bewuste mind ontwikkeld en vrije wil. Maar in dat voorwetenschappelijke verhaal staat dat Adam en Eva toen ‘slecht’ werden (Gen. 3:22) daders van ‘zonde’ (Gen. 4:7) omdat ze boos, egocentrisch en vervreemd werden, en als resultaat zei Mozes dat ze 'verbannen waren... uit de hof van Eden' (Gen. 3:23) staat van coöperatieve en liefdevolle onschuld.
Adam en Eva en het fruit van de boom der kennis is een metafoor voor bewust worden, en toen waren ze uit het Hof van Eden van oorspronkelijke onschuld gegooid omdat het leek alsof ze slecht waren, maar nu kunnen we gelukkig uitleggen dat zij, wij mensen, niet slecht zijn, in feite zijn wij de helden van het verhaal van het leven op aarde! Wij bewuste mensen zijn immense helden, en geen schurken. Hoe verlichtend is dat?
Adam en Eva zijn eigenlijk niet alleen goed, maar ook de helden van het hele verhaal van het leven op aarde, want de bewuste mind is toch zeker de grootste uitvinding van de natuur. Alle andere onschuldige ooievaars veroordelen het zoeken naar kennis, en aangezien de hele natuur, de regen, de wolken, de bomen en andere dieren, allemaal geassocieerd met ons oorspronkelijke instinctieve zelf dat ons veroordeelde, kunnen we nu uitleggen. Het verontrustende conflict tussen onze morele instincten en ons bewuste intellect, is het Bijbelse verhaal van Adam en Eva.
Elke religie begint met de erkenning dat het menselijk bewustzijn is afgescheiden van de goddelijke Bron, dat een vroeger gevoel van eenheid. verloren is gegaan. Dus al onze religies en de meeste van onze mythologieën hebben het fundamentele conflict erkend in ons dat de opkomst van 'bewustzijn' onze 'val' van 'onschuld' veroorzaakte.
Plato maakte een zeer vergelijkbare beschrijving van de voorbewuste tijd van onze soort in onschuld. Hij schreef: ‘there was a time when…we beheld the beatific vision and were initiated into a mystery which may be truly called most blessed, celebrated by us in our state of innocence, before we had any experience of evils to come, when we were admitted to the sight of apparitions innocent and simple and calm and happy, which we beheld shining in pure light, pure ourselves and not yet enshrined in that living tomb which we carry about, now’ (Phaedrus; tr. B. Jowett, 1871, 250).
Volledig bewust?
Het vinden van begrip van de menselijke conditie maakt een einde aan de onzekere, verstoorde, afhankelijke boze, egocentrische en vervreemde wereld. Kortom, met het vermogen om onszelf te begrijpen, geeft ons de mogelijkheid terug te keren naar ons origineel en coöperatieve en liefdevolle staat, maar deze keer volledig bewust.
Het is dan ook begrijpelijk dat wanneer we momenten van verlichting van de menselijke conditie bereiken, we die verlichting associëren met geluk. Als we nieuwe kleren kopen, een biertje drinken in de kroeg, of ons voetbalteam een wedstrijd wint, of we gaan eten in een duur restaurant, hebben we ons even kunnen afleiden van deze onbewuste onzekerheid die we de hele tijd bij ons dragen; als alternatief hebben we een manier gevonden om dit schuldgevoel effectief te weerleggen door te zeggen: 'Ik ben goed omdat ik die race heb gewonnen', of 'Ik ben goed omdat Ik heb gewoon veel geld verdiend', maar hoe we het ook doen, wat we echt doen, is tijdelijke verlichting vinden van de menselijke conditie. Omdat het slechts oppervlakkige strategieën zijn.
Dus de echte vraag die we moesten beantwoorden om deze onderliggende onzekerheid en de daaruit voortvloeiende behoefte aan afleiding en opluchting weg te nemen, is niet 'wat is geluk?' maar WAAROM zijn wij mensen boos en egoïstisch, en niet onbaatzuchtig en liefdevol?
Zoals professor Harry Prosen, voormalig president van de Canadian Psychiatric Association, heeft gezegd over deze enorm opwindende, alles verlichtende doorbraak in de biologie: 'Ik twijfel er niet aan dat deze biologische verklaring van Jeremy Griffith's van de menselijke conditie de heilige graal van inzicht is die we hebben gezocht voor de psychologische rehabilitatie van de mensheid.
Heelheid van de mens is het vermogen om de eigen schaduw te bezitten. Je kunt de waarheid niet vinden van leugens, vanuit de grot, zoals Plato zei, je moet buiten de grot zijn.
Beluister de video:
