De Atlas voor gemeenten

Sheila Neijman
21 mei 2017

De atlas voor gemeenten heeft dit jaar (2017) het thema geluk. Er is onderzocht wat de gelukkigste gemeente van Nederland is.

In de Atlas voor gemeenten worden de vijftig grootste gemeenten van Nederland op meetbare variabelen/indicatoren vergeleken. De indicatoren zijn onderverdeeld in de categorieën:

  1. algemene informatie
  2. bevolking
  3. sociaal-economische positie
  4. woonaantrekkelijkheid

Meer uitleg

Algemene informatie omvat het aantal inwoners, de geografische ligging en het grondgebruik.

Bevolking omvat de totale omvang van de gemeente qua leeftijd, opleiding, herkomst, religie, gezin, huishouden, leefstijl, gezondheid en geluk. Wat gemeten wordt aan de hand van de volgende vragen:

1. Tevredenheid met het leven

Kunt u op een schaal van 0 tot en met 10 aangeven in welke mate u tevreden bent met het leven dat u nu leidt. Een 0 staat voor volledig ontevreden en 10 voor volledig tevreden?

2. Geluksevaluatie

Kunt u op een schaal van 0 tot en met 10 aangeven in welke mate u zichzelf een gelukkig mens vindt. Een 0 staat voor erg ongelukkig en 10 voor erg gelukkig?

3. Recent geluk (hedonisch geluksgevoel)

Hoe vaak voelde u zich gelukkig in de afgelopen vier weken? 1 = Nooit; 2 = Zelden; 3 = Soms; 4 = Vaak; 5 = Meestal; 6 = Voortdurend

Het sociaal-economische index omvat het aandeel personen in de bijstand, het werkeloosheidspercentage, het aandeel arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum. het aandeel personen met een lage opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid en het percentage banen in groeisectoren (financiële en zakelijke dienstverlening).

Woonaantrekkelijkheid bestaat uit de bereikbaarheid van banen, het culturele aanbod, veiligheid, het aandeel koopwoningen in de woningvoorraad, de nabijheid van natuurgebieden, de kwaliteit van het culinaire aanbod, de aanwezigheid van een universiteit en het historische karakter van de stad (het percentage woningen gebouwd voor 1945).

Ede is de gelukkigste gemeente

Ede is de gelukkigste gemeente van Nederland volgens de Atlas voor gemeenten. Dit heeft onder meer te maken met relatief veel mensen die werk hebben, betaald dan wel vrijwillig en gezond zijn. Ook de prettige en veilige woonomgeving met relatief veel rust en ruimte is een bepalende factor.

Meest en minst gelukkigst

Het meest gelukkig blijken de hoogopgeleiden, rijke, christelijke, getrouwde 65 plussers zonder thuiswonenden kinderen te zijn en mensen zonder migratieachtergrond.

Het minst gelukkig blijken de laagopgeleiden, gescheiden, arbeidsongeschikten met thuiswonende kinderen te zijn en mensen met een islamitische achtergrond.

Rotterdam is de minst gelukkige gemeente

Volgens het onderzoek is Rotterdam de minst gelukkige gemeente. Over het algemeen hebben de meer ongelukkige gemeenten veel inwoners zonder werk en veel mensen met een migratieachtergrond, hoog aantal werklozen en alleenstaande ouders.

Geluk tot 35 jaar & hedonisme

Mensen tot hun 35ste zijn gemiddeld gelukkiger dan mensen tussen de 35 en 65 jaar. Dit wordt verklaard door wat men hedonisme noemt. Het ervaren van een eerste baan, trouwen, eerste auto, kortom de genotsmomenten van het leven. Dit lijkt op geluk echter na de gewenning ebt het geluk weer weg, oftewel hedonistisch geluk.

Hedonistisch geluk is in mijn ogen geen geluk, maar genot, het ervaren van piekmomenten in je leven en zo min mogelijk pijn, verdriet of welke emotie dan ook ervaren. Dit betreft nimmer duurzaam geluk, want zodra de genotsmomenten een gewoonte zijn geworden ebt het piekmoment weer weg (adaptatie). Het geluksgevoel beklijft nimmer.

Vanuit het hedonistisch perspectief is het wel verklaarbaar dat de laag opgeleiden, mensen zonder werk, werklozen en alleenstaande ouders,  minder in staat zijn om in onze hedendaagse maatschappij zo frequent mogelijk genotsmomenten te ervaren. Het ontbreekt ze simpelweg aan geld.

Hedonisme is een vorm van genot dat goed is voor de economie, het gaat namelijk om het zo snel mogelijk bevredigen van behoeften, wensen en verlangens.

Equivalent van lege calorieën

Barbara Fredrickson omschrijft het hedonistisch geluk als het equivalent van lege calorieën, waar ik mij helemaal in kan vinden, the Pursuit of Pleasure. Het spel wat we het liefst spelen.

Geluk gaat voorbij het gevoel van genot.

Door continu bezig te zijn met je zintuiglijke behoeften te bevredigen, genot te willen ervaren en pijn te vermijden, (wat goed past bij de 24 uurs-economie) zijn mensen vooral bezig met eigenbelang, ‘What’s in it for me‘. Het zet niet aan tot groei en zelfontplooiing omdat onze diepste behoeften en verlangens wennen en slechts tijdelijk bevredigd kunnen worden. Er zal dus weer een nieuwe behoefte bevredigd moeten worden.

Genot gaat over je goed voelen. Geluk gaat verder, geluk gaat over een bewustzijnsniveau, waarbij je niet alleen een bijdrage aan jezelf levert, maar ook aan anderen of de maatschappij. ‘What’s in it for us’!

Wie de kunst van het werkelijke leven dat ook uit verdriet en pijn bestaat niet wilt kennen, bevind zich op een doodlopende weg. Verlangens worden dan verslavingen en we noemen het Geluk.

Nu is Geluk al een containerbegrip, maar vanuit deze denkvisie al helemaal.

87% van de bevolking is gelukkig

Volgens de Atlas voor gemeenten is 87% van de bevolking in Nederland gelukkig. De rode streep op het plaatje is het gemiddelde van die 87%.

Zo blijkt roken en matig tot matig tot zwaar drinken geluk te brengen.

Het hebben van een eigen woning maakt gelukkiger dan huren. En het hebben van huurtoeslag maakt ongelukkig. Alsof Geluk gaat over het wel of niet hebben van een eigen woning, of roken en drinken.

Gaat het hier om geluk?

Natuurlijk gaat het hier niet om geluk. Het geluk buiten jezelf zoeken geeft je geen duurzaam of zinvol geluk, laat staan persoonlijke groei of dat je iets betekent voor het groter geheel. Het probleem van dit soort onderzoek is dat alle meetbare variabelen of indicatoren op één hoop worden gegooid en dan komt er een algemeen oordeel uit over Geluk.

Als je dus onder de 35 bent, goed betaald werk hebt, rookt, drinkt, nog gezond bent, veel vrienden hebt, het liefst een protestantse of Rooms-Katholieke achtergrond, autochtoon bent en ook nog in Ede woont heb je volgens de Atlas voor gemeenten de grootste garantie op geluk.

Andere cijfers

We kunnen natuurlijk veel andere cijfers laten zien over stress, depressiviteit, betrokkenheid enzovoort. In Nederland zijn medewerkers tevreden op het werk, maar weinig betrokken.

Slechts 9% van de Nederlandse werknemers voelt zich Betrokken. 11% gedraagt zich zelfs Actief Niet Betrokken. Tevredenheid gaat over het hebben van een baan, salaris, goede arbeidsvoorwaarden enzovoort. Betrokkenheid betekent dat je je verbonden voelt met de organisatie, noem het ‘hart voor de zaak’.

1 op de drie mensen meldt zich ziek vanwege stress en 1 miljoen mensen loopt jaarlijks het risico op een burn-out. Meer dan 1 miljoen mensen slikken antidepressiva. Mensen slapen gemiddeld steeds minder door de groeiende neiging om permanent alert te blijven. 1 op de vijf werknemers heeft een kortdurend conflict en zijn 147.000 werkenden verwikkeld in een langdurig conflict.

Het zijn allemaal symptomen om ons eens te bezinnen wat geluk nu werkelijk betekent. Hoe willen we met elkaar samenwonen en samenleven? Hoe kunnen we meer los komen van de homo economicus en ons meer verplaatsen naar de home empathicus?

Natuurlijk is het in Nederland fijn als je in de hedonistische tredmolen zit, en natuurlijk mag je genieten van het leven, maar het heeft weinig te maken met Geluk voor de langere tijd, jezelf leren kennen, omgaan met positieve dan wel negatieve emoties, teleurstellingen en wat we kunnen bijdragen aan de mens.

Rol voor de gemeenten

Volgens onderzoeker Marlet kunnen gemeenten door dit onderzoek nu de natuurlijke voorwaarden gaan scheppen voor geluk. Bijvoorbeeld door te zorgen voor een mooie omgeving met een goede luchtkwaliteit. Dat mensen meer gaan bewegen, werken of een dagbesteding hebben, vrijwilligers werk gaan doen. Zolang ze maar iets nuttigs doen, want dan zijn mensen het gelukkigst.

Verder staat op de website van de Atlas voor gemeenten:

Steeds meer gemeenten willen sturen op geluk. Maar dat is niet zo eenvoudig. Een effectief geluksrecept vraagt om te beginnen om een heldere diagnose op basis van gedegen onderzoek. Welk deel van de inwoners van uw gemeente is gelukkig? Hoeveel inwoners geven hun eigen geluk een onvoldoende? Hoe verhouden die geluksscores zich tot die in andere – vergelijkbare – gemeenten? Hoe is die afwijking te verklaren? Wat is daar aan te doen? En wat betekent dat voor lokaal beleid? Met een dergelijk onderzoek in de hand kan de gemeente onderbouwde keuzes maken om het geluksniveau van de gemeente – het aantal inwoners dat zich gelukkig voelt – te vergroten. Daarmee krijgt de gemeente een geheel nieuw sturingsinstrument in handen.

Het onderzoek geeft voornamelijk een gevoel van tevredenheid weer en genotsmomenten ervaren.  Wat natuurlijk prima is, maar laten we ‘het beestje dan wel bij de naam noemen’.

Zodra we echter geluk zoeken buiten onszelf, beklijft geluk niet. We hebben geen controle over ‘dingen buiten onszelf’. Geluk zit in onszelf. Dat betekent ook dat geluk iets is wat over jou gaat, en ‘het is ook aan jou’.

Geluk is voor iedereen en geluk is niet iets wat objectief bestaat door te zorgen voor bijvoorbeeld een mooie omgeving, natuurlijk geeft dat plezier en tevredenheid. Als Geluk iets objectiefs zou zijn, hadden we het allang gekocht:-).

Wat mis ik nou?

We weten dat werkloos zijn ongelukkig maakt. Zelfs ziek kan maken. De vraag zou eigenlijk moeten zijn; ‘Wat zorgt ervoor dat ‘niet werken’ een ongelukkig gevoel geeft?

Zo blijkt uit een onderzoek van Bruno Frey van de Universiteit van Zurich dat werkloos zijn ongelukkig maakt, omdat ons aanzien in de ogen van anderen daalt en de sociale netwerken die we hebben verdwijnen. Zonder deze netwerken voelen we ons ongelukkig. Natuurlijk gaat de ene mens hier gemakkelijker mee om dan de ander, maar veel werkloze mensen zijn (emotioneel) verbonden aan hun huidige omgeving.

Zo heb ik aan werkloze en bijstand mensen gevraagd hoe zij het vinden om werkloos te zijn en wat nu precies hun geluksgevoel beïnvloedt.

  • Zij voelen zich minder gelukkig omdat zij niet mee kunnen in de hedonistische tredmolen;
  • Omdat de gemeenten in de nek hijgt van werklozen of mensen die in de bijstand zitten en zij automatisch in hun overlevingsmechanisme schieten. Ze voelen zich niet meer gewaardeerd;
  • Mensen ervaren schaamte doordat ze niet werken;
  • Werkloze mensen worden op termijn onzeker door het niet vinden van een baan, na tientallen sollicitaties;
  • Ze hebben het gevoel dat er op hun neergekeken worden en ze doen er niet toe;
  • Er is te veel maatschappelijke druk;
  • Mensen worden geconfronteerd met de leegte van hun bestaan;
  • Ze verliezen op termijn hun geloof en schieten in een soort van apathie;
  • Het kringetje van vrienden wordt steeds kleiner en vriendschappen worden verbroken.

Vanaf 55 jaar heb je nog slechts 10% kans op een baan, vanaf 60 jaar nog maar 3%.  Deze mensen willen graag werken, maar het lukt ze niet. Naarmate iemand ouder wordt, wordt hij duurder. Of mensen die ziek zijn, moeten 2 jaar door betaald worden. Werkgevers willen het risico niet nemen omdat ze denken dat ouderen vaker ziek worden. Deze groep maakt een geringe kans op een baan.

Ze moeten verplicht solliciteren, honderden brieven schrijven, afwijzing na afwijzing, dit werkt natuurlijk enorm vernederend en demotiverend. Terwijl het mensen zijn met enorme kwaliteiten en competenties.

Zo zijn er ook veel verborgen werklozen, die 1 uur per week werken en niet geregistreerd staan als werkloos. Of mensen die geen baan kunnen vinden en zzp’- er worden. Er zijn dus veel meer werklozen dan de statistieken weergeven.

Zo kun je jaren gewerkt hebben en op je 55ste door een reorganisatie thuis komen te zitten. Het hele systeem werkt vernederend, er wordt zelfs verplicht vrijwilligerswerk gevraagd. Uit een rapport van de algemene rekenkamer blijkt dat het effect van alle trainingen die mensen verplicht moeten volgen niet werken. Het creëert nauwelijks banen voor 55 plussers. Begeleiding van een oudere werkloze kost zeker 30 tot 40.000 per jaar terwijl de kans dat een oudere werkloze een baan vindt erg klein is. Onze arbeidsethos is diepgeworteld. Want als je niet werkt, draag je niet bij aan de samenleving. Een ouderwetse gedachte, een bureaucratische gedachte.

In Finland hebben ze nu het basisinkomen geïntroduceerd. Wellicht een idee om voor de 55 plussers te introduceren in Nederland.

De calvinistische arbeidsetos zit diep in onze genen geworteld. We zijn niet ons werk of wat we hebben bereikt. Hier hangt ons geluk niet vanaf. Het draait om de mens en de systemen van mensen die niet geluk bevorderend werken.

Mensen tussen de 36 en 65 jaar zijn het minst gelukkigst

Wat de reden is voor het verminderen van het geluksgevoel weet ik niet. Wellicht speelt work/life balance een rol. Gezin, kinderen en werken.

Hoe dan wel?

We worden niet gelukkiger via de hedonistische tredmolen of voortdurende economische groei. Geluk gaat over bewustzijn. We zitten in een enorme transitie. Mensen gaan voelen dat het anders kan en dat we het anders willen. Niet alleen van binnen, maar we dragen het ook uit naar buiten toe uit.

Nu doen we het best goed in Nederland, we zijn tevreden, we voelen ons veilig, we hebben goede sociale voorzieningen enzovoort. Zodra we ons emotioneel meer bewustzijn worden, dat iedereen er toe doet, werkende of niet, jong of oud, koopwoning of huurwoning, werken we aan ons emotioneel bewustzijn. Door onze gedachten, gevoelens en manieren waarop we de wereld verwerken te begrijpen, worden we beter in het navigeren van ons leven en reageren we veerkrachtiger op stress, tegenslag of teleurstellingen.

Interview Ede FM

Beluister het interview met Ede FM waarin ik meer uitleg over de Atlas voor gemeenten.