Polyvagal Theory: Het Nieuwe Perspectief op Het Autonome Zenuwstelsel

02 september 2023

Het menselijk lichaam zit vol met complexe systemen die ons gedrag, emoties en zelfs onze gezondheid beïnvloeden. Een van de meest fascinerende gebieden van onderzoek is het autonome zenuwstelsel en hoe het reageert op dreiging en veiligheid. In deze blog gaan we dieper in op de revolutionaire Polyvagaal Theorie en hoe het onze kijk op het autonome zenuwstelsel verandert.

Wat is Polyvagal Theory?

Polyvagaal Theorie (PVT) is een waardevol concept in de opleiding voor Gelukscoach. Het begrijpen van de principes van PVT kan Gelukscoaches helpen om dieper inzicht te krijgen in de verbinding tussen het autonome zenuwstelsel en het welzijn van individuen.

De Polyvagal Theory, ontwikkeld door Dr. Stephen Porges, is een baanbrekende theorie die ons begrip van het autonome zenuwstelsel transformeert. Deze theorie stelt dat het zenuwstelsel niet slechts twee, maar drie branches heeft die elk een rol spelen bij het reguleren van onze reacties op de wereld om ons heen. PVT heeft veel aandacht en interesse gegenereerd binnen de psychologie en aanverwante vakgebieden, en het is gepubliceerd in talloze peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften. Het heeft geleid tot nieuwe inzichten in de rol van het autonome zenuwstelsel bij het reguleren van emotionele en gedragsreacties, vooral in reactie op stress, trauma en veiligheid.

Deze theorie is belangrijk omdat het ons helpt begrijpen waarom we ons soms gestrest voelen en ons lichaam in een staat van paraatheid brengt, terwijl op andere momenten we ons ontspannen en veilig voelen. Het verklaart ook waarom sommige mensen die traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt, langdurige stress kunnen ervaren en moeite kunnen hebben om zich veilig te voelen.

Het goede nieuws is dat PVT ook suggereert dat we manieren kunnen vinden om ons autonome zenuwstelsel te kalmeren en ons veiliger te laten voelen. Dit kan leiden tot een betere mentale, fysieke, emotionele en spirituele gezondheid en helpt om beter met stress om te gaan.

Dus, PVT is als een kaart die ons helpt begrijpen hoe ons lichaam werkt in reactie op stress en veiligheid. Het biedt hoop en een route naar een gezonder leven voor degenen die met chronische stress of trauma te maken hebben gehad. Het is een waardevolle tool voor wetenschappers en therapeuten om ons begrip van het menselijk gedrag en de gezondheid te verbeteren.

De Drie Branches van het Autonome Zenuwstelsel:

De Ventrale Vaguszenuw: Deze tak van het zenuwstelsel wordt geassocieerd met veiligheid, sociale betrokkenheid en ontspanning. Het speelt een cruciale rol bij het opbouwen van vertrouwen en het bevorderen van gezonde interacties met anderen.
De Sympathische Zenuw: Dit is het deel van het autonome zenuwstelsel dat wordt geactiveerd bij dreiging of stress. Het bereidt ons voor op vechten of vluchten en versnelt onze hartslag.
De Dorsale Vaguszenuw: Deze tak is betrokken bij bevriezing of collaps en wordt geactiveerd wanneer er geen ontsnappingsmogelijkheid is. Het is gekoppeld aan reacties van overleving en verdediging.

Neuroceptie:

Een sleutelbegrip in de Polyvagal Theorie is 'neuroceptie.' Dit verwijst naar het vermogen van ons zenuwstelsel om onbewust te detecteren of een situatie veilig, gevaarlijk of levensbedreigend is. Deze onbewuste reacties beïnvloeden hoe we ons gedragen en reageren op onze omgeving.

Neuroceptie kan worden beschouwd als een soort "zintuig" van ons autonome zenuwstelsel, dat voortdurend informatie verzamelt over de omgeving en interne lichaamstoestanden. Het zoekt naar aanwijzingen die aangeven of een situatie veilig, gevaarlijk of zelfs levensbedreigend is. Deze aanwijzingen kunnen afkomstig zijn van verschillende bronnen, zoals de gezichtsuitdrukkingen van mensen, de toon van hun stem, hun lichaamstaal, enzovoort.

Wanneer neuroceptie detecteert dat alles veilig is, kan ons autonome zenuwstelsel ons in een staat van ontspanning en sociale betrokkenheid brengen. Maar als het tekenen van gevaar opmerkt, kan het ons lichaam voorbereiden op een vecht- of vluchtreactie, wat betekent dat ons lichaam in een staat van verhoogde alertheid en stress komt.

Wat PVT benadrukt, is dat neuroceptie vaak sneller en krachtiger is dan ons bewuste denken. Het betekent dat we soms lichamelijke reacties kunnen ervaren, zoals verhoogde hartslag of zweten, voordat we ons bewust zijn van de oorzaak van deze reacties. Dit kan verklaren waarom we soms onverklaarbare angst of stress kunnen voelen in bepaalde situaties.

Toepassingen van de Polyvagaal Theorie (PVT) bij Trauma en Veiligheid:

Trauma is een complex fenomeen dat diep ingrijpt in het autonome zenuwstelsel. PVT biedt een raamwerk om de autonome reacties op trauma te begrijpen. Wanneer individuen worden blootgesteld aan traumatische ervaringen, zoals misbruik, geweld of ernstige stress, kan hun autonome zenuwstelsel reageren door over te schakelen naar de 'vecht- of vluchtmodus' (sympathische activering) of zelfs naar de 'bevriesmodus' (dorsale vagale reactie). Deze reacties zijn overlevingsmechanismen, maar kunnen ook leiden tot symptomen van posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Een van de cruciale inzichten van PVT is dat een gevoel van veiligheid essentieel is voor het activeren van de ventrale vaguszenuw, die geassocieerd is met ontspanning en sociale betrokkenheid. Voor mensen die te maken hebben gehad met trauma, is het herstellen van een gevoel van veiligheid vaak een langdurig en complex proces. Therapeuten en behandelaars kunnen PVT gebruiken om te begrijpen hoe ze een veilige omgeving kunnen creëren waarin individuen kunnen beginnen met het opnieuw opbouwen van hun ventrale vaguszenuwactiviteit.

Volgens PVT zijn veiligheidssignalen van cruciaal belang voor het bevorderen van herstel na trauma. Deze signalen kunnen variëren van kalme stemmen en vriendelijke gezichten tot tactiele aanraking en empathie. Door deze signalen te herkennen en te gebruiken, kunnen therapeuten en zorgverleners de ventrale vaguszenuw stimuleren en het herstelproces ondersteunen.

PVT introduceert het begrip 'neuroceptie,' dat verwijst naar het vermogen van het zenuwstelsel om onbewust dreiging en veiligheid te detecteren. Bij mensen met een traumaachtergrond kan neuroceptie extreem gevoelig zijn voor tekenen van dreiging, zelfs in situaties die objectief gezien veilig zijn. Dit kan leiden tot hyperarousal en vermijdingsgedrag. Het begrijpen van neuroceptie kan helpen bij het ontwikkelen van therapeutische benaderingen die rekening houden met deze gevoeligheid.

Overige toepassingen:

Zelfrapportage van Autonome Reactiviteit: Dr. Porges en zijn team hebben de Body Perception Questionnaire Short Form (BPQ-SF) ontwikkeld, een vragenlijst waarmee mensen hun autonome reacties kunnen rapporteren. Dit opent de deur voor onderzoek naar autonome reacties zonder de noodzaak van fysiologische monitoring.
Mentale Gezondheid en Trauma: PVT biedt inzicht in hoe chronische dreiging en trauma het autonome zenuwstelsel beïnvloeden en kan helpen bij het begrijpen van de impact op mentale gezondheid.

Polyvagaal theorie op de werkplek

Polyvagal Theory (PVT) kan ook op de werkplek van onschatbare waarde zijn. Hier zijn enkele manieren waarop PVT kan worden toegepast om het welzijn en de prestaties van werknemers te verbeteren:

Stressmanagement op het werk: PVT biedt inzicht in hoe het autonome zenuwstelsel reageert op stressoren. Werkgevers en leidinggevenden kunnen leren hoe ze een werkomgeving kunnen creëren die stress vermindert en het ventrale vagale systeem stimuleert, wat bijdraagt aan het welzijn van werknemers en hun prestaties verbetert.
Emotionele intelligentie: Door PVT te begrijpen, kunnen werknemers en leidinggevenden hun emotionele intelligentie vergroten. Ze kunnen leren hoe ze emoties effectief kunnen reguleren en positieve sociale interacties kunnen bevorderen, wat gunstig is voor teamdynamiek en samenwerking.
Leiderschap en communicatie: PVT benadrukt het belang van veiligheid en verbondenheid in sociale interacties. Leiders kunnen deze principes gebruiken om empathische en ondersteunende communicatiestijlen te ontwikkelen, wat leidt tot effectiever leiderschap en meer betrokken teams.
Veiligheid op de werkplek: PVT kan worden toegepast om een veiligere werkomgeving te creëren. Het helpt bij het herkennen van signalen van stress en angst bij werknemers, wat kan leiden tot preventieve maatregelen om ongewenste incidenten te voorkomen.
Conflictoplossing: PVT kan worden gebruikt om conflicten op de werkplek te begrijpen en op te lossen. Het benadrukt het belang van het verminderen van bedreigingen en het bevorderen van veiligheid om effectieve conflictoplossing te vergemakkelijken.

Kortom, PVT biedt waardevolle inzichten die kunnen worden toegepast om een positieve en ondersteunende werkomgeving te bevorderen, de teamprestaties te verbeteren en het welzijn van werknemers te verhogen. Het kan dienen als een leidraad voor werkgevers, leidinggevenden en werknemers om een meer bevredigende en productieve werkervaring te creëren.

Wat kun je zelf doen?

De ademhalingsoefening: Ga ergens rustig zitten en sluit je ogen. Begin langzaam en diep adem te halen. Merk op hoe je lichaam zich ontspant naarmate je dieper ademt. Deze oefening kan je parasympatische zenuwstelsel activeren, wat rust en ontspanning bevordert. Zorg ervoor dat je rustig en diep ademhaalt. Adem in door je neus gedurende vier tellen, houd je adem vier tellen vast, en adem dan rustig uit door je mond gedurende vier tellen. Herhaal dit enkele minuten terwijl je je concentreert op je ademhaling en probeert te ontspannen.
Mindfulnessmeditatie: Mindfulnessoefeningen richten zich op het bewustzijn van het huidige moment. Ze kunnen je helpen bij het reguleren van je autonome zenuwstelsel door je te helpen ontspannen en stressreacties te verminderen. Er zijn veel mindfulness-apps en online bronnen beschikbaar om mee te beginnen. Neem de tijd om stil te zitten en je te concentreren op je ademhaling en lichaamssensaties. Laat gedachten komen en gaan zonder eraan vast te houden. Het doel is om in het huidige moment te zijn zonder oordeel.
Interactie met anderen: Let tijdens gesprekken op de lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en stemtoon van de persoon waarmee je praat. Probeer te merken hoe je je voelt in reactie op deze non-verbale signalen. Dit kan je inzicht geven in hoe neuroceptie werkt in sociale situaties. Oefen dit tijdens gesprekken met vrienden of familieleden. Let op subtiele veranderingen in je eigen gevoelens en emoties terwijl je naar anderen luistert. Dit kan enige oefening vergen om te ontwikkelen.
Zintuiglijke waarneming: Probeer bewust te worden van je zintuiglijke waarnemingen, zoals wat je ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt. Dit kan je helpen om in het huidige moment te blijven en kan een positieve invloed hebben op je autonome zenuwstelsel. Sta even stil om de wereld om je heen te observeren. Wat hoor, zie, voel, ruik en proef je? Deze oefening helpt je om je bewust te worden van je omgeving en jezelf.
Lichamelijke activiteit: Doe aan lichaamsbeweging, zoals yoga of tai chi, die gericht is op het reguleren van je ademhaling en het bevorderen van ontspanning. Dit kan je helpen om je autonome zenuwstelsel in balans te brengen.
Grondingsoefeningen: Wanneer je je gestrest voelt, probeer dan je aandacht te richten op je lichaam en je omgeving. Benoem vijf dingen die je ziet, vier dingen die je voelt, drie dingen die je hoort, twee dingen die je ruikt en één ding dat je proeft. Dit kan je helpen om in het heden te blijven en je zenuwstelsel te kalmeren.
Emotieregulatie: Let op wanneer je emoties zoals angst, boosheid of stress ervaart. Probeer te herkennen wat deze emoties in je lichaam veroorzaken, zoals een snellere hartslag of oppervlakkige ademhaling. Gebruik ademhalingsoefeningen om jezelf te kalmeren in stressvolle situaties.
Zelfreflectie: Neem dagelijks de tijd om jezelf af te vragen hoe je je voelt, zowel fysiek als emotioneel. Dit helpt je om meer bewust te worden van je lichaamssensaties en emoties, en hoe deze met elkaar verbonden zijn.
Muziek en ontspanning: Luister naar rustgevende muziek of beoefen progressieve spierontspanning om jezelf te helpen ontspannen en je autonome zenuwstelsel in een kalme toestand te brengen.

Deze oefeningen kunnen je helpen om bewuster te worden van hoe je autonome zenuwstelsel reageert op verschillende situaties en hoe je het kunt beïnvloeden om meer ontspannen en in balans te blijven. Het is belangrijk om te onthouden dat regelmatige oefening en mindfulness de effecten in de loop van de tijd kunnen vergroten.

Conclusie:

De Polyvagal Theory heeft ons begrip van het autonome zenuwstelsel getransformeerd en opent nieuwe wegen voor onderzoek naar menselijk gedrag, emoties en gezondheid. Door te begrijpen hoe ons zenuwstelsel reageert op dreiging en veiligheid, kunnen we een dieper inzicht krijgen in onszelf en hoe we omgaan met de wereld om ons heen. Het biedt hoop voor degenen die worstelen met trauma en opent de deur naar nieuwe benaderingen van mentale gezondheidszorg en welzijn.

Een cruciaal aspect bij het begrijpen en toepassen van PVT is het opdoen van praktische ervaring en training. Als je geïnteresseerd bent in het toepassen van PVT in je persoonlijke leven, carrière, raad ik je aan om te overwegen om workshops, trainingen of cursussen te volgen die worden gegeven door gekwalificeerde experts op dit gebied. De opleiding voor Gelukscoach behandeld eveneens deze theorie. Dit zal je helpen om een dieper begrip van de theorie te krijgen en hoe je deze in de praktijk kunt brengen.